Hướng về nguồn cội

Không chỉ là một trong những di tích đặc biệt quan trọng của vùng đất cổ Luy Lâu-Kinh Bắc, khu lăng mộ và đền thờ Kinh Dương Vương còn ngưng đọng dấu ấn linh thiêng, phản ánh sức mạnh cội nguồn dân tộc, nhắc nhở con cháu luôn nhớ về tổ tông. Sừng sững, uy nghiêm bên triền đê sông Đuống, lăng Kinh Dương Vương được xây dựng từ lâu đời trên bãi đất cao với kiến trúc nghệ thuật cổ độc đáo. Phần mộ Thủy tổ dân tộc đặt chính hướng Bắc nhìn thẳng ra dòng Thiên Đức cuộn đỏ phù sa, trên lăng khắc nổi hai chữ “Bất vong” (nghĩa là trường tồn, không bao giờ mất). Tấm bia đá trong lăng khắc sâu 4 chữ “Kinh Dương Vương lăng”. Theo sách “Đại Nam nhất thống chí”, tấm bia lăng này được khắc dựng trong lần trùng tu vào năm Minh Mạng thứ 21 (năm 1840). Ngay lối vào lăng có một tấm bia đá khắc nổi hai chữ Hán “Hạ Mã” nhắc nhở mọi người xuống ngựa (xe) trước khi vào viếng. Khuôn viên lăng mộ rộng hàng nghìn m2 có nhà tả văn, hữu võ, nhà bàn soạn, nhà trình... thấp thoáng dưới những vòm cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi, thâm u và tĩnh mịch. Mỗi khi có gió nhẹ từ mặt sông Đuống thổi lên, tiếng lá xạc xào như thì thầm tiếng vọng nguồn cội từ muôn xưa… Cách lăng mộ không xa, phía trong đê là đền thờ còn lưu giữ nhiều đạo sắc phong, thần phả, bia đá, hoành phi câu đối vô cùng quý giá.
Hiểu đơn giản thì Kinh Dương Vương là ông nội của các Vua Hùng, còn theo dẫn giải từ nguồn sử liệu lưu lại cho biết: Cháu ba đời của họ Thần Nông là Đế Minh. Đế Minh sinh ra Đế Nghi. Đế Nghi đi du tuần phương Nam đến Ngũ Lĩnh lấy con gái Vụ Tiên sinh ra Lộc Tục. Lộc Tục tài đức, thông minh hơn người được Đế Minh phong là Kinh Dương Vương cai quản phương Nam. Kinh Dương Vương thành lập Nhà nước sơ khai đầu tiên vào năm Nhâm Tuất (2879 trước Công Nguyên) và đặt quốc hiệu là Xích Quỷ (tên vì sao sáng nhất trong dải Ngân Hà). Kinh Dương Vương lấy Nữ Thần Long sinh ra Lạc Long Quân. Lạc Long Quân kết duyên với Âu Cơ sinh ra 100 người con trai, con trai cả là Hùng Đoàn được cha truyền ngôi, phong là Hùng Quốc Vương, thành lập ra Nhà nước Văn Lang. Con cháu Lạc Hồng từ non cao núi thẳm đến biển xa sông rộng đều cùng một cội rễ chung, đoàn kết bên nhau lập nghiệp, khai phá đất đai, chinh phục thiên nhiên, dựng nước và giữ nước. Thời đại Hồng Bàng kéo dài 18 đời là một thời kỳ hưng thịnh của đất nước.

Lăng mộ Vua Thủy tổ dân tộc Kinh Dương Vương là chốn linh thiêng bậc nhất được xếp vào loại miếu thờ đế vương các triều đại từ cổ xưa. (Ảnh chụp khu di tích Lăng Kinh Dương Vương năm 2019).

Ngàn đời nay, người dân Bách Việt suy tôn Kinh Dương Vương là thủy tổ của mình và tự coi mình là con cháu của Kinh Dương Vương. Có lẽ vậy nên người Việt tự khai là dân tộc Kinh, nghĩa là nguồn gốc từ Kinh Dương Vương chứ không phải trong nghĩa “kinh đô”. Công cuộc gây dựng và trị nước của Kinh Dương Vương được 235 năm sau đó tạ thế vào ngày 18 tháng Giêng tại Phúc Khang, bộ Vũ Ninh, thuộc Bắc Ninh ngày nay. Nhân dân địa phương chọn phần đất cao, địa thế đẹp đắp mộ thờ phụng ông tại làng Á Lữ bây giờ và lấy ngày giỗ Vua Thủy tổ để tổ chức lễ hội.
Trải qua các triều đại lịch sử đến nay, khu di tích lăng và đền thờ Kinh Dương Vương ở thôn Á Lữ, xã Đại Đồng Thành, huyện Thuận Thành luôn nhận được sự quan tâm thăm viếng của đông đảo tầng lớp nhân dân trong và ngoài nước. Sổ vàng truyền thống của đền thờ Kinh Dương Vương lưu dấu nhiều trang bút tích sâu sắc của các đồng chí lãnh đạo cấp cao của Đảng, Nhà nước và các bộ, ngành, địa phương. Trong đó có lưu bút của đồng chí Nguyễn Khoa Điềm, Nguyên Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thông tin ghi ngày 20-2-2000: “Kinh Dương Vương - Lạc Long Quân - Âu Cơ là Thủy Tổ của đất nước, mở ra thời đại các Vua Hùng làm rạng rỡ non sông Việt Nam. Di sản nơi thờ cúng của các vị là tài sản quý báu, thiêng liêng của dân tộc. Nhà nước ta nhất định sẽ có chính sách trùng tu, tôn tạo ngày càng tốt đẹp hơn. Mong muốn nhân dân Á Lữ chăm lo, giữ gìn di tích thờ phụng Kinh Dương Vương - Lạc Long Quân - Âu Cơ để làm nơi giáo dục các thế hệ muôn đời”. Nhiều học giả, nhà nghiên cứu văn hoá, lịch sử đương đại khẳng định: “Đền thờ, Lăng mộ Kinh Dương Vương là một di sản cội nguồn, tôn quý bậc nhất của dân tộc Việt Nam”.
Những năm gần đây, khu di tích lăng và đền thờ Kinh Dương Vương thường xuyên được Đảng, Nhà nước và chính quyền, nhân dân địa phương quan tâm trùng tu, tôn tạo. Đặc biệt, với truyền thống “uống nước nhớ nguồn” và mong muốn có một không gian văn hóa tâm linh, tín ngưỡng tương xứng với tầm vóc lịch sử và công đức tổ tiên, đồng thời góp phần giáo dục truyền thống, tinh thần tự hào dòng giống con Lạc cháu Hồng cho các thế hệ sau, tỉnh Bắc Ninh huy động các nguồn lực đầu tư hàng trăm tỷ đồng bảo tồn tôn tạo, phát huy giá trị quần thể di tích lịch sử, văn hóa quốc gia lăng và đền thờ Kinh Dương Vương. Hiện nay, không gian khu di tích được quy hoạch mở rộng trải dài theo tuyến đường đê sông Đuống trên tổng diện tích hơn 36ha, được phân chia thành các không gian bảo tồn di tích lịch sử, không gian phát huy giá trị, không gian quản lý và dịch vụ phụ trợ với nhiều hạng mục như: khu lăng mộ Kinh Dương Vương, bia hạ mã, quảng trường khu lăng mộ, vườn cây cảnh khu lăng mộ, đền thờ Tam Công Đại Vương, đền thờ Âu Cơ và Lạc Long Quân, công viên văn hóa, khu dịch vụ, khu vui chơi giải trí, hồ cảnh quan, giao thông và hạ tầng kỹ thuật...