Giữ nét văn hóa truyền thống giữa đô thị hiện đại

Dấu tích văn hóa truyền thống vẫn được gìn giữ, bảo lưu trong các khu phố ở Từ Sơn.

“Tam Sơn là đất ba gò/Của trời vô tận, một kho nhân tài”... Vốn là vùng đất cổ có truyền thống lịch sử văn hóa lâu đời, nơi hội tụ hồn thiêng sông núi, đất phát tích vương triều Lý, Từ Sơn sản sinh, nuôi dưỡng bao bậc hiền tài mà tên tuổi đi vào lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước oanh liệt của dân tộc và còn in đậm dấu ấn trong văn chương, nghệ thuật... Được mệnh danh là đất Vua, Từ Sơn có 47 lễ hội truyền thống được tổ chức hàng năm và 206 di tích gắn liền với truyền thuyết, chiến tích Anh hùng ở hầu khắp thôn làng, khu phố, trong đó 94 di tích giàu giá trị, có kiến trúc độc đáo đã được Nhà nước xếp hạng. Những di tích lịch sử văn hóa tiêu biểu như: Khu lăng mộ và đền thờ các vị vua triều Lý, khu lưu niệm Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ, khu lưu niệm đồng chí Ngô Gia Tự, đình Đình Bảng, nhà cụ Đám Thi, chùa Tiêu, cụm di tích đình-chùa Đồng Kỵ, đình-chùa Phù Lưu, đình-chùa Dương Lôi...

Nằm ở cửa ngõ phía Bắc của Thủ đô Hà Nội với sự ảnh hưởng, giao thoa giữa văn hóa Kinh Bắc với văn hóa Thăng Long kinh kỳ, người Từ Sơn có một tâm hồn phong phú, nhạy cảm, đằm thắm thiết tha, tinh tế, giàu trí sáng tạo nhưng cũng năng động, thông minh và tài giỏi trong giao thương buôn bán, phát triển kinh tế. Tổ chức của cộng đồng cư dân dần chuyển đổi từ xóm làng lên khu phố với cửa nhà san sát, cầu hàng, phố chợ bán buôn tấp nập, ngõ xóm đông đúc vui tươi... Thế nhưng khi đi sâu vào giữa những khu phố như Trang Liệt, Phù Lưu, Đồng Kỵ, Đình Bảng vẫn có cảm giác như lạc ở một vùng quê cổ kính! Dấu tích thời gian, lớp lang văn hóa chồng xếp còn in đậm trong hệ thống di tích đình, đền, chùa, cổng làng, giếng làng, trong các công trình văn hóa tín ngưỡng và đặc biệt là trong nếp sống, cốt cách của người Từ Sơn.
Trong tâm thức dân gian “dốt Đông Ngàn hơn người ngoan thiên hạ” cho thấy rằng, Từ Sơn xưa kia là vùng đất giàu truyền thống, tiêu biểu cho văn hóa Kinh Bắc, năng động trong giao thương buôn bán và cũng nổi tiếng thông minh, hiếu học. Mạch nguồn văn hóa truyền thống quý báu ấy chính là sức mạnh nội sinh để hun đúc, kiến tạo nên một thị xã phồn hoa hôm nay.
Trong nhịp sống đương đại, người dân Từ Sơn tập trung mở mang, phát triển kinh tế nhưng vẫn luôn ý thức sâu sắc gìn giữ mạch nguồn văn hóa truyền thống quý báu của quê hương. Quan tâm, trân trọng bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể để lưu truyền, giáo dục truyền thống cho các thế hệ mai sau. Phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa mà khởi nguồn từ điển hình Làng văn hóa Trang Liệt cũng được lan tỏa, nhân rộng... Hàng năm, tỉ lệ làng văn hóa đều đạt trên 80%, gia đình văn hóa đạt hơn 90%. Hầu hết các thôn, khu phố đều hoàn thiện bổ sung Quy ước, hương ước với những quy định mới phù hợp, tiến bộ. Ý thức trong thực hiện nếp sống văn minh của người dân ngày càng nâng cao. Việc cưới cơ bản được tổ chức đúng quy định; lễ cưới có xu hướng gọn nhẹ và tiết kiệm hơn. Việc tang được tổ chức trang nghiêm, tiết kiệm, chu đáo từ lễ viếng đến an táng; những hủ tục lạc hậu, phong kiến trong việc tang được xóa bỏ, tình trạng làm cỗ mời khách trong đám tang và tuần tiết đã giảm đáng kể; 100% thôn làng, khu phố thành lập ban tang lễ. Đáng chú ý, năm 2018, tỉ lệ đám tang hỏa táng, điện táng đạt 45,1% so với tổng số. Những địa phương tiêu biểu như Đông Ngàn, Đình Bảng, Phù Khê, Hương Mạc có tỉ lệ đám tang hỏa táng đạt từ 50% trở lên.
Hiện nay, toàn thị xã có 65/80 làng, khu phố có nhà văn hóa, đạt 81,2%, trong đó 55/65 nhà văn hóa đạt chuẩn chiếm 84,6%, có 33 tuyến phố được công nhận là tuyến phố văn minh năm 2018. Các nhà văn hóa thực sự phát huy vai trò là nơi sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, TDTT của nhân dân trong khu dân cư.  Phong trào “Toàn dân rèn luyện thân thể theo gương Bác Hồ vĩ đại” ngày càng phát triển rộng khắp, phong phú các môn như thể dục dưỡng sinh, cầu lông, bóng chuyền, bóng bàn, đấu vật, đi bộ, khiêu vũ thể thao, Yoga... với tỉ lệ người tập TDTT thường xuyên đạt 52,6%, gia đình TDTT đạt 36,18%. Theo thống kê sơ bộ, toàn thị xã đang có 53 điểm tập cầu lông, bóng bàn, gần 100 điểm tập dưỡng sinh, 10 sới vật, 15 sân bóng đá, 28 phòng tập Gym...
Bây giờ, Từ Sơn dù phát triển, những ngôi làng cổ vẫn gắn với tên phố, tên phường, hồn làng vẫn chẳng thể mất đi. Những con ngõ nhỏ bình dị mà thân quen xen giữa các tòa nhà cao tầng san sát nhưng gọn gàng, nền nếp không một chút vênh vao dị biệt. Diện mạo mới của thị xã trẻ trung, hiện đại vẫn hoà quện trong những giá trị văn hoá truyền thống được kết tinh qua ngàn đời. Những giá trị ấy sẽ không dễ biến dạng và mai một khi ý thức trân quý tinh hoa văn hóa và nếp sống trọng chữ nghĩa của người dân được phát huy...