Để Dân ca Quan họ Bắc Ninh trường tồn và lan tỏa

Nhân kỷ niệm 10 năm Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO vinh danh, Bắc Ninh tổ chức Festival “Về miền Quan họ - 2019”. Trước thềm sự kiện, phóng viên Báo Bắc Ninh trao đổi với đồng chí Nguyễn Văn Phong, Phó Chủ tịch UBND tỉnh, Trưởng Ban tổ chức Festival “Về miền Quan họ - 2019”.

Các cá nhân tiêu biểu trong bảo tồn và phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh được vinh dự nhận Bằng khen của UBND tỉnh. 
 

Phóng viên: Xin đồng chí cho biết ý nghĩa, quy mô của Festival “Về miền Quan họ - 2019”?
Đồng chí Nguyễn Văn Phong: Trong kho tàng dân ca việt Nam, Dân ca Quan họ Bắc Ninh là một trong loại hình tiêu biểu nhất, phát triển đạt tới trình độ cao, hoàn chỉnh cả về phương diện âm nhạc, lời ca và hình thức trình diễn. Âm nhạc của Dân ca Quan họ giàu làn điệu, mỗi làn điệu đều đạt tới trình độ ca khúc hoàn chỉnh và có phong cách riêng. Ngôn ngữ, ca từ của Dân ca Quan họ mang tính độc đáo, tạo nên nét văn hóa riêng có của quê hương Quan họ, chứa đựng đủ đầy nét sinh hoạt với những tín ngưỡng, phong tục của vùng quê Bắc Ninh - Kinh Bắc.
Ngày 30-9-2009, tại Thủ đô các Tiểu Vương quốc Ả rập thống nhất, Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 của UNESCO đã công nhận Dân ca Quan họ Bắc Ninh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Qua gần 10 năm thực hiện các nội dung cam kết với UNESCO, công tác bảo tồn và phát huy giá trị của Dân ca Quan họ Bắc Ninh trong cuộc sống đương đại đạt được những kết quả tích cực, góp phần gắn kết văn hóa, tạo sức mạnh nội sinh, thúc đẩy kinh tế - xã hội của tỉnh phát triển mạnh mẽ.
Ngay sau Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, năm 2010, tỉnh tổ chức Festival để chính thức công bố và đón nhận vinh dự cao quý này. Kỷ niệm 10 năm di sản được vinh danh, Festival “Về miền Quan họ - 2019” là dịp để đánh giá kết quả thực hiện cam kết với UNESCO trong việc triển khai các nhiệm vụ, giải pháp bảo vệ di sản đồng thời rút ra bài học kinh nghiệm để tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị của Dân ca Quan họ Bắc Ninh; khẳng định sự trường tồn và lan tỏa của di sản; tôn vinh nghệ nhân - những người đã có đóng góp to lớn trong việc lưu giữ và trao truyền vốn di sản văn hóa đặc sắc của quê hương. Đây cũng là dịp quảng bá, giới thiệu với bạn bè về những giá trị tinh hoa, độc đáo, đặc sắc của Dân ca Quan họ Bắc Ninh nói riêng và lịch sử truyền thống văn hóa Bắc Ninh - Kinh Bắc; tạo không khí vui tươi, phấn khởi, khơi dậy niềm tự hào dân tộc, nâng cao ý thức trách nhiệm bảo tồn và phát huy giá trị các di sản trong nhân dân góp phần xây dựng tỉnh phát triển nhanh, bền vững, hướng tới mục tiêu trở thành thành phố trực thuộc Trung ương vào năm 2022.
Festival “Về miền Quan họ - 2019” có quy mô cấp tỉnh, gồm 5 hoạt động chính và 21 hoạt động hưởng ứng, 10 hoạt động trước đó. Các hoạt động diễn ra tại thành phố Bắc Ninh và các huyện, thị xã trong tỉnh, từ ngày 13-2 đến hết ngày 1-3.

Phóng viên: Xin đồng chí cho biết một số kết quả nổi bật trong thực hiện cam kết với UNESCO về giữ gìn, bảo vệ và phát huy hiệu quả giá trị của Dân ca Quan họ Bắc Ninh trong cuộc sống đương đại?
Đồng chí Nguyễn Văn Phong: Trong 10 năm qua, tỉnh có nhiều hoạt động thiết thực và đạt nhiều thành tựu quan trọng trong giữ gìn, bảo vệ và phát huy hiệu quả giá trị của di sản. Công tác tuyên truyền, quảng bá được quan tâm đặc biệt với nhiều hình thức như tổ chức các Festival, chương trình nghệ thuật “Về miền Quan họ”, hát Quan họ trên thuyền,  hội thi hát Quan họ đầu Xuân, hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh trên truyền hình… với chất lượng các cuộc thi, hội thi từng bước nâng lên, được nhân dân và bạn bè quốc tế đón nhận, tạo nét văn hóa riêng có của Bắc Ninh - Kinh Bắc.
Hằng năm, các nghệ sĩ, nghệ nhân Dân ca Quan họ Bắc Ninh thường xuyên tham gia các chương trình giao lưu với nhiều hình thức phong phú. Việc biên soạn, bổ sung, phát hành đĩa DVD và sách “Về miền Quan họ” được quan tâm chỉ đạo, đáp ứng tốt hơn nhu cầu cảm thụ nghệ thuật nói chung. 
Tỉnh quan tâm, chỉ đạo các cấp, ngành đa dạng hóa hình thức thể hiện và nâng cao chất lượng truyền dạy. Dân ca Quan họ Bắc Ninh được giảng dạy trong các trường phổ thông, các trường Trung cấp, Cao đẳng… Hoạt động này trong cộng đồng dân cư, cơ quan, doanh nghiệp trong tỉnh ngày càng phát triển. Trường Trung cấp Văn hóa Nghệ thuật và Du lịch tỉnh, các Câu lạc bộ hát Dân ca Quan họ trong và ngoài tỉnh làm tốt công tác truyền dạy, khuyến khích các nghệ nhân tham gia truyền dạy tại gia đình, cộng đồng.
Tỉnh có nhiều chủ trương, quyết sách kịp thời, đồng bộ thực hiện việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản, trong đó có những chính sách như: Quy chế xét tặng danh hiệu Nghệ nhân trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể; chế độ đãi ngộ đối với các nghệ nhân được phong tặng danh hiệu nghệ nhân di sản văn hóa phi vật thể; các nghệ sĩ, diễn viên, nhạc công và những người làm việc tại Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh được ưu đãi; tỉnh đề nghị và được Nhà nước phong tặng 2 Nghệ sĩ Nhân dân, 14 Nghệ sĩ Ưu tú, 5 Nghệ nhân Ưu tú Dân ca Quan họ Bắc Ninh; tổ chức 2 đợt xét tặng danh hiệu cho 71 Nghệ nhân Dân ca Quan họ Bắc Ninh… Mới đây là Quyết định công nhận làng Quan họ gốc, có chính sách hỗ trợ kinh phí cho làng Quan họ gốc, các làng Quan họ thực hành trên địa bàn và CLB Dân ca Quan họ Bắc Ninh trong và ngoài tỉnh.
Từ năm 2010 đến nay, tỉnh dành hàng trăm tỷ đồng từ ngân sách để đầu tư hỗ trợ xây dựng các thiết chế văn hóa, các trang thiết bị liên quan trực tiếp đến công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản, trong đó có phục dựng các Nhà chứa Quan họ tại các làng Quan họ gốc tiêu biểu; đầu tư xây dựng sân khấu thực cảnh cho lễ hội vùng Lim; xây dựng Nhà hát dân ca Quan họ Bắc Ninh tại khu vực Thủy Tổ quan họ…
Với kết quả nổi bật đạt được trong việc thực hiện cam kết với UNESCO, ngày 1-2-2019, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 154/QĐ-TTg, tặng Bằng khen cho nhân dân và cán bộ tỉnh Bắc Ninh đã có thành tích trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Dân ca Quan họ Bắc Ninh từ năm 2009 đến năm 2018.

Biểu diễn Quan họ tại hội Lim (Tiên Du).

Phóng viên: Cơ chế thị trường và xã hội hiện đại có tác động ảnh hưởng như thế nào tới văn hóa Quan họ, thưa đồng chí?

Đồng chí Nguyễn Văn Phong: Trong xu thế toàn cầu hóa và tác động của cách mạng công nghiệp 4.0, trước những tác động của cơ chế thị trường ít nhiều làm ảnh hưởng đến văn hóa truyền thống nói chung, trong đó có văn hóa Quan họ. Như vấn đề thương mại hóa chẳng hạn, bản chất của Dân ca Quan họ Bắc Ninh là tập quán xã hội - phương thức sinh hoạt của cộng đồng. Tuy nhiên, ngày nay phương thức sinh hoạt ở một phương diện nào đó đang bị coi là một thương phẩm. Dân ca Quan họ Bắc Ninh đang là nội dung thu hút và hấp dẫn khách du lịch. Du lịch tìm hiểu về văn hóa Quan họ có thể phát huy, biến tiềm năng của văn hóa Quan họ thành động lực phát triển, tuy nhiên, du lịch cũng có thể khiến các hình thức trình diễn, không gian trình diễn, thậm chí tính chất của Dân ca Quan họ có thể bị biến đổi.
Dân ca Quan họ Bắc Ninh được hình thành và phát triển gắn liền với các không gian văn hóa làng xã. Hiện nay, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa ở Bắc Ninh được phát triển mạnh, một số làng Quan họ gốc nay đã thành phố, phường, không gian văn hoá Quan họ truyền thống đang bị thu hẹp dần. Vì vậy, việc bảo vệ các không gian tự nhiên và những địa điểm gắn với ký ức cho việc thể hiện dân ca Quan họ là rất cần thiết.
Nhiều loại hình nghệ thuật khác, có sự hỗ trợ tích cực của công nghệ... đang phát triển mạnh mẽ cũng ảnh hưởng đến đối tượng cảm thụ Dân ca Quan họ, nhất là thế hệ trẻ.
Mặc dù vậy, với sự nỗ lực của các cấp, các ngành, nhân dân các địa phương và người yêu Dân ca Quan họ, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh đạt được nhiều thành tựu quan trọng.
Phóng viên: Vậy, Bắc Ninh phải làm gì để gìn giữ, phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh, thưa đồng chí?
Đồng chí Nguyễn Văn Phong: Để làm tốt công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh trong thời gian tới, tỉnh tập trung chỉ đạo thực hiện tốt một số nhiệm vụ chủ yếu như: Rà soát quy hoạch không gian văn hóa Quan họ tại Khu Thủy Tổ Quan họ và các quy hoạch liên quan đến công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ; đầu tư xây dựng không gian văn hóa Quan họ, có khu tâm linh, trưng bày, triển lãm, giới thiệu, thể nghiệm, biểu diễn Dân ca Quan họ, sản phẩm làng nghề nhằm tạo ra sản phẩm du lịch đặc trưng, điểm nhấn du lịch miền Quan họ.
Đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền về giá trị di sản; tăng cường giới thiệu, quảng bá với bạn bè trong nước và quốc tế, nhất là các quốc gia và vùng lãnh thổ có nhiều cộng đồng người Việt đang sinh sống về giá trị đặc trưng, cốt lõi của Dân ca Quan họ Bắc Ninh. Nâng cao hơn nữa vai trò, trách nhiệm của chủ thể di sản (nghệ nhân và người thực hành); đẩy mạnh công tác nghiên cứu, sưu tầm, nâng cao chất lượng công tác truyền dạy, phát triển dân ca Quan họ Bắc Ninh trong gia đình, cộng đồng, trường học và xã hội.

Tiếp tục tăng cường đầu tư hoàn thiện các thiết chế văn hóa phục vụ công tác bảo tồn di sản, thực hiện hiệu quả việc phục dựng các hình thức diễn xướng, sinh hoạt văn hóa Quan họ; đa dạng các hình thức biểu diễn, nâng cao chất lượng các hội thi, liên hoan và hoạt động của các CLB Dân ca Quan họ Bắc Ninh ở trong tỉnh, trong nước và nước ngoài. Phối hợp với các tỉnh, thành phố trong nước, Đại sứ quán Việt Nam ở nước ngoài để làm tốt hơn công tác tuyên truyền, quảng bá và truyền dạy Dân ca Quan họ tới cộng đồng người Việt Nam, góp phần để Dân ca Quan họ Bắc Ninh trường tồn lan tỏa.
Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn đồng chí!